Povodom 30. godišnjice potpisivanja Dejtonskog sporazuma u Parizu, beogradska Politika je u današnjem izdanju objavila specijal sa autorskim tekstovima Sergeja Lavrova, Marka Đurića i Milorada Dodika, potpisanog kao “lider SNSD-a i doskorašnji predsednik Republike Srpske”. Simbolika je jasna: dok evropski zvaničnici povodom Dejtona često stanu u jedan paragraf, Moskva nastupa kao da piše priručnik za upravljanje krizom u BiH. Ne zato što je Rusiji stalo do Bosne i Hercegovine, nego zato što joj je stalo do utjecaja.
Lavrov: “balans” kao izgovor za blokadu
Lavrov svoju priču gradi na poznatoj matrici: Dejton kao savršeno podešen sistem “kontrole i ravnoteže”, gdje se sve važne odluke donose isključivo konsenzusom tri strane. U prevodu, politička blokada se predstavlja kao vrhunska vrijednost, a svako insistiranje na funkcionalnosti države proglašava se “unitarizacijom”.
Zatim slijedi ključni propagandni potez: Zapad navodno vodi kampanju protiv Srba i radi na “reformatiranju” BiH tako što Srbima i Hrvatima oduzima “dejtonska prava”, uvodeći “građanski koncept” da bi razvodnio identitet konstitutivnih naroda. Konačni cilj, po Lavrovu, jeste stvaranje uslova da političke elite samo jednog naroda nesmetano provode “spolja diktirani plan”. Mehanizam za to je, kaže, OHR, pa Moskva traži njegovo zatvaranje.
Ova slika zvuči dramatično, ali ima jedan problem: ne oslanja se na stvarnost, nego na strah.
Mit o “bošnjačkoj državi” puca na činjenicama
Ako je Zapadu stvarno cilj da nametne građanski koncept i “unitarizira” BiH u korist Bošnjaka, onda bi se očekivalo da intervencije međunarodnih aktera idu u pravcu slabljenja etničkih veto-mehanizama i jačanja principa većine građana. Međutim, ključna intervencija OHR-a na dan izbora 2022. godine u Federaciji išla je suprotno: ojačala je etničko-političke poluge i povećala pregovaračku moć hrvatskih stranaka, prije svega HDZ-a, u formiranju vlasti. To nije građanska država, to je dodatno utvrđivanje etničke arhitekture.
Dalje, u realnoj politici nakon 2022. vidjeli smo da su SNSD i HDZ zadržali ključnu ulogu u državnoj vlasti, dok je SDA potisnuta iz centralnih aranžmana. Dakle, nije došlo do “zapadne” operacije koja Bošnjacima otvara put da sami upravljaju državom. Naprotiv, vidjeli smo konsolidaciju modela u kojem se bez dogovora velikih etno-političkih centara vlast ne može ni formirati ni održati.
Lavrov dodatno pokušava prodati tezu da je ruski interes u BiH zaštita “prava tri naroda” jer je srpska politika zaustavila NATO, a da bi, navodno, Bošnjaci sami odlučuju, BiH već bila u Alijansi. I tu se propaganda lomi: NATO put BiH je godinama uslovljen unutrašnjim konsenzusom, a ne jednostranom voljom bilo kojeg političkog faktora. Čak i kada Zapad govori o NATO-u, govori oprezno i uslovno, svjestan unutrašnjih blokada.
Pa zašto Lavrov insistira na slici koja ne stoji?
Lavrov ne opisuje stanje, nego ga proizvodi
Lavrov ne piše da bi objasnio Bosnu i Hercegovinu, nego da bi utjecao na njen politički teren. Njegov tekst je pritisak u formi “analize”: optuži Zapad da radi za Bošnjake, pa očekuj da se međunarodni akteri dodatno “dokazuju” ustupcima prema srpskoj i hrvatskoj politici, samo da bi pokazali da nisu pristrasni.
U toj igri svaka nova ustupka u ime “balansa” gura BiH unazad, prema ideji takozvanog “izvornog Dejtona”, što u praksi znači slabija država, jače entitetske poluge, manje prostora za reforme i veći prostor za vanjske utjecaje. Zato je zahtjev za zatvaranje OHR-a, iz ruskog ugla, manje pitanje suvereniteta BiH, a više pitanje uklanjanja prepreke da se sistem vrati na nivo gdje je blokada normalno stanje, a država samo okvir bez stvarne moći.
Dodikova razlika: kad “zli Zapad” oslabi, treba novi neprijatelj
Dodikov tekst u specijalu ima bitnu razliku u odnosu na Lavrovljev: on pokušava predstaviti dolazak nove Trumpove administracije kao prelomnu promjenu koja potvrđuje “istinske odredbe Dejtona”. U toj interpretaciji, Amerika navodno više ne gradi tuđe države ni nacije, ne interveniše, i time “priznaje” ono što Dodik godinama traži.
Ali u toj “pobjedi” krije se problem: bez stalno prisutnog spoljnog neprijatelja teško je održavati unutrašnju homogenizaciju. Ako priča o “zlom Zapadu” oslabi, treba je zamijeniti drugom. Otuda pokušaj da se Evropska unija postavi kao novi centralni protivnik: evropski put se opisuje kao “centralizacija”, evropski zahtjevi kao “otimanje suvereniteta”, a domaće institucije se guraju u krizu blokiranjem zakona i rušenjem reformi.
To je politička taktika: kad nema konflikta, proizvedi ga. Kad nema prijetnje, imenuj je.
Šta je stvarni zaključak za probosansku politiku
I Lavrov i Dodik insistiraju na mantri da nema promjena bez saglasnosti “tri naroda”. To ponavljaju kao da je riječ o prirodnom zakonu. U praksi, to znači nešto vrlo konkretno: bez saglasnosti Bošnjaka nema odluka o razgradnji države, nema promjena koje vode secesiji, nema “izvornog Dejtona” kao povratka unazad, nema trećeg entiteta, nema prekrajanja Ustavnog suda po želji centara moći, nema izmjena koje bi trajno zaključale BiH u blokadi.
To nije poziv na opstrukciju radi opstrukcije. To je poziv na trezvenost. Ako je pravilo da “ništa ne može bez konsenzusa”, onda probosanska politika mora prestati živjeti od iluzije da će je neko izvana spasiti mimo volje drugih. Ni NATO, ni evropski put, ni “građanska država” neće doći kao poklon iz Washingtona ili Strasbourga, ako se unutra vode rovovski ratovi i ako se pristaje na ucjenu stalnom krizom.
Strateški cilj mora biti jasan: zaštita suvereniteta BiH, očuvanje institucija i jačanje unutrašnje političke zrelosti, uz čvrstu odbranu interesa države. To uključuje i spremnost da se koristi svaki ustavni mehanizam kada je država pod pritiskom, ali i obavezu da se taj mehanizam ne pretvori u zamjenu za politiku.
Trideset godina poslije: Dejton nije svetinja, ali BiH jeste
Dejton je donio mir, ali je proizveo sistem koji često nagrađuje ucjenu i kažnjava normalnost. Zato se oko godišnjice vodi rat tekstovima, interpretacijama i “izvornim slovom”. Rusija i njeni saveznici u BiH ne brane Dejton da bi BiH bila stabilna, nego da bi bila trajno slaba. A slaba BiH je najlakši plijen: za tuđe ambasade, tuđe interese i tuđe projekte.
Patriotska politika u BiH ne smije upasti u zamku ni naivnog oslanjanja na Bruxelles, ni fatalističkog straha od Moskve i Beograda. Mora se osloniti na vlastitu snagu, vlastite institucije i vlastitu odgovornost. Jer ako Bosna i Hercegovina nema glas koji je brani kao državu, drugi će je, bez ikakve dileme, pisati kao problem.
