IIgor Crnadak je, komentarišući ideju da BiH ima tri konstitutivna naroda pa bi “logično” trebalo da ima i tri entiteta, izgovorio rečenicu koja na prvi pogled zvuči pravnički hladno, a u suštini je čista politička poruka: “zato što to ne piše u Dejtonu”. Odatle dalje gradi narativ koji je tipičan za politički mainstream u RS-u, bez obzira na stranačke razlike: Dejton je “svetinja”, RS je “država u državi”, a dvoentitetski balans se ne smije dovesti u pitanje.
Crnadak zatim dodaje ono što mnogi u Sarajevu često previdje: RS nema interes da se bilo kakav preustroj otvori na način da se dira entitetski okvir. Zato kaže da bi podržao treći entitet kao rješenje bošnjačko-hrvatskih odnosa, ali isključivo pod uslovom da taj entitet politički i teritorijalno bude u okviru Federacije BiH. Drugim riječima: treći entitet da, ali samo ako je “operacija” na Federaciji, dok RS ostaje netaknuta tvrđava.
To nije kompromis. To je taktika bez rizika.
Jer treći entitet je, u ovoj političkoj klimi, detonator u svakoj varijanti. Samo je pitanje da li eksplodira odmah ili tinja dok ne sprži institucije.
Ako je “treći entitet preko RS-a” detonator, šta je onda “treći entitet u Federaciji”? Također detonator, samo sporijeg sagorijevanja
Tačno. Ako je ideja trećeg entiteta koji bi zahvatio i teritoriju RS-a detonator koji eksplodira odmah, onda je treći entitet unutar Federacije detonator koji radi sporije, ali jednako razorno. Razlika je u dinamici, ne u posljedici.
“Treći entitet preko RS-a” je politička bomba zato što dira u najtvrđu dogmu daytonske arhitekture: nedodirljivost entitetskih granica i “svetost” RS-a u političkoj kulturi tog entiteta. Takva ideja momentalno proizvodi homogenizaciju, blokade i spiralnu eskalaciju. RS bi to doživjela kao direktan udar na vlastiti temelj, a politička scena bi se preko noći pretvorila u ratni bubanj.
Ali “treći entitet u Federaciji” nije nikakav bezazleni kompromis. To je, u stvarnosti, preustroj koji Federaciju pretvara u trajno konfliktno polje, a državu u još slabiji okvir. I zato i on jeste detonator, samo s odgođenim paljenjem. Federacija bi se pretvorila u stalnu pregovaračku kriznu zonu, dok bi RS dobila dodatnu prednost jedinstvene, konsolidovane političke tvrđave.
I upravo tu Crnadakova konstrukcija postaje potpuno jasna: on “podržava” treći entitet, ali ga locira tamo gdje RS nema rizika, a ima korist.
Zašto je treći entitet u Federaciji detonator
1) Federacija bi se praktično raspala na dva politička sistema
Federacija BiH je već složena i često disfunkcionalna. Treći entitet u njoj značio bi još jednu liniju rezanja: paralelne administracije, budžete, upravne i policijske vertikale, “svoje” institucije i javne sisteme. To ne jača funkcionalnost, nego proizvodi novu birokratsku državu u državi.
2) Otvara se rat granicama: “gdje je hrvatsko”, “gdje je bošnjačko”
Čim nacrtate treći entitet, prvo pitanje nije “kako će raditi”, nego “gdje tačno počinje i završava”. Svaka općina, svaka mjesna zajednica, svaka povratnička priča postaje spor. To nije administrativna rasprava, to je identitetska mobilizacija, i u BiH je to najkraći put ka tenzijama.
3) Legalizira monopol nad Hrvatima i sužava politički pluralizam
Najopasniji dio nije karta nego poruka: da legitimnost Hrvata u BiH pripada jednoj političkoj adresi. U praksi bi to lako postalo teritorijalno cementiranje stranačkog monopola, gdje se svako ko nije “u liniji” proglašava sumnjivim, a građanski glas među Hrvatima gura na marginu. To nije evropski federalizam, to je feudalizacija.
4) RS dobija trajnu prednost: jedna tvrđava naspram dva sukobljena sistema
Ovo je ključ. Treći entitet u Federaciji cementira ono što RS već dugo želi: da RS bude “jedna”, a ostatak BiH “razlomljen”. Dok se Federacija dijeli i svađa, RS se konsoliduje. Zato RS može načelno podržavati treći entitet u Federaciji: ne iz ljubavi prema Hrvatima, nego iz hladne računice da to slabi Federaciju i državu, a jača pregovaračku moć RS-a.
5) Država BiH postaje lakša meta vanjskih utjecaja
Što je država slabija i fragmentiranija, lakše je iznutra blokirati i izvana usmjeravati. Treći entitet u Federaciji bi prebacivao ključne odluke u etničke centre moći umjesto u institucije države. To je idealan ambijent za politike Zagreba i Beograda, ali i za svaku međunarodnu politiku kojoj odgovara da BiH ostane “upravljiva kriza”.
Pa šta je onda razlika između ova dva “detonatora”?
- Treći entitet koji bi zahvatio RS je detonator jer odmah udara u temelje RS-ove političke dogme i proizvodi trenutnu eskalaciju.
- Treći entitet u Federaciji je detonator jer dugoročno razara Federaciju, cementira etničke linije, sužava pluralizam i čini državu još slabijom.
Jedan puca odmah. Drugi tinja, ali može spržiti više.
Šta je probosanski, patriotski odgovor na Crnadkovu logiku
Crnadak pokušava izgledati razumno: “mi smo za mir, za EU, za uređene odnose, za dogovor”. Ali suština njegove poruke je da je RS nedodirljiva, a da Federacija može biti laboratorija preustroja. To je politički proračunato: RS čuva svoje mehanizme, a Federacija ulazi u novu rundu unutrašnjih sukoba.
Probosanska politika ne smije pristati da se prava naroda i građana “rješavaju” kroz nove entitete. To je najkraći put da BiH postane zemlja trajnog pregovaranja o teritoriji, umjesto država koja rješava standard, pravdu i sigurnost.
Ako se želi evropska BiH, onda se mora govoriti o stvarnim temama:
- stvarna jednakopravnost konstitutivnih naroda i “ostalih” u praksi, ne samo u frazi,
- institucionalna zaštita Hrvata u cijeloj BiH, uključujući i RS, bez crtanja mapa,
- izborna pravila koja štite od preglasavanja, ali ne cementiraju stranačke monopole,
- jačanje države tamo gdje država mora biti jaka: pravosuđe, sigurnost, granice, tržište, javne finansije.
U ovoj klimi, treći entitet bilo gdje nije reforma nego detonator. Razlika je samo u tome hoće li eksplozija biti brza ili će se pretvoriti u dugotrajno sagorijevanje koje guta Federaciju i slabi Bosnu i Hercegovinu.
