Ovo stanje poznato je kao afantazija i često prolazi neprimijećeno, jer se ne prepoznaje kroz klasične medicinske preglede niti se rutinski testira. Mnogi tek kasnije u životu shvate da njihovo iskustvo mašte nije isto kao kod većine drugih ljudi.
Afantazija se odnosi na nemogućnost stvaranja mentalnih slika – osoba ne može prizvati u umu lice bliske osobe, pejzaž, predmet ili prizor, čak ni kada se maksimalno koncentrira. Procjenjuje se da ovaj fenomen pogađa između dva i pet posto populacije, ali se smatra da je stvarni broj i veći, upravo zbog toga što ostaje nedijagnosticiran.
Za većinu ljudi mentalna vizualizacija je automatska i podrazumijeva se, zbog čega mnogi s afantazijom godinama ne shvataju da njihovo iskustvo nije univerzalno. Oni pretpostavljaju da su opisi poput “zamislite ovo” ili “vidite to u glavi” samo metafore, a ne stvarni mentalni doživljaj.
Značajan iskorak u razumijevanju ovog stanja napravili su istraživači iz Australije, koji su razvili prvi objektivni način za njegovo prepoznavanje. Tim naučnika s Univerziteta Novog Južnog Walesa fokusirao se na reakciju zjenica oka, odnosno njihovo širenje i skupljanje kao odgovor na svjetlost.
U istraživanju, objavljenom u naučnom časopisu eLife, učesnicima su najprije prikazivani svijetli i tamni oblici na neutralnoj pozadini. Kod svih ispitanika zabilježene su uobičajene reakcije zjenica, što potvrđuje da njihov vid funkcioniše normalno.
Razlika se pojavila u drugom dijelu testa, kada su učesnici trebali samo zamisliti iste oblike, bez gledanja u ekran. Osobe koje nemaju afantaziju pokazale su promjene u veličini zjenica u skladu s tim da li su zamišljale svjetlije ili tamnije prizore. Kod onih s afantazijom takva reakcija izostala je u potpunosti.
Prema riječima glavnog autora istraživanja Joela Pearsona, ovo je prvi put da se afantazija može identificirati putem mjerljivog biološkog odgovora. Rezultati također pobijaju pretpostavku da ljudi s ovim stanjem samo ne ulažu trud u vizualizaciju – njihov mozak jednostavno ne reagira na isti način.
Ovo otkriće otvara nova pitanja o načinu na koji različiti umovi funkcionišu, ali i pomaže u boljem razumijevanju raznolikosti ljudskog iskustva, mašte i percepcije.
