Piše: Slavoj Žižek, thebosniatimes.ba
„USCE“ u naslovu znači United States of Civilizational Erasure (Sjedinjene Države Civilizacijskog Brisanja [1]) – naziv koji savršeno odgovara viziji Sjedinjenih Američkih Država predstavljenoj u dokumentu od 33 stranice National Security Strategy of the United States of America [2], koji je Bijela kuća tiho objavila krajem novembra 2025. godine. Iako u tom dokumentu ne saznajemo ništa suštinski novo, on nudi svojevrsno sistematsko razotkrivanje Trumpove doktrine „America First“: izlaže preusmjeravanje američke vanjske politike, od preraspodjele vojnih resursa na zapadnoj hemisferi do dosad neviđeno konfrontacijskog stava prema Evropi [3]. Ono što se do sada moglo odbaciti kao Trumpove konfuzne improvizacije sada je jasno artikulirano kao globalna ideološka vizija koja se, paradoksalno, svodi upravo na ono za šta Trump optužuje Evropu – civilizacijsko brisanje.
Pored općih, dobro poznatih tendencija ka civilizacijskom brisanju (Trumpovo neprijateljstvo prema akademskoj zajednici i nezavisnim javnim medijima), spomenimo samo dvije „manje“ činjenice: Trump imenuje trojicu glumaca kako bi Hollywood usmjerio u željenom pravcu (Mel Gibson, Sylvester Stallone, Jon Voight); Trump je brutalno intervenirao u rad Kennedy Centra u Washingtonu, mijenjajući njegovu orijentaciju ka popularnoj kulturi. Gdje su ona dobra stara vremena oko 1950. godine, kada je CIA finansirala prijevode poezije T. S. Eliota na istočnoevropske jezike i direktno organizirala apstraktne ekspresioniste u grupu kako bi se suprotstavili komunističkom utjecaju u zapadnoj Evropi? A nije li krajnji dokument civilizacijskog brisanja dugi snimak dronom iznad Gaze, s gotovo svim zgradama sravnjenim sa zemljom? Da i ne spominjemo zlatne bedževe u obliku omče koje su 8. decembra 2025. u Knessetu nosili Ben-Gvir i članovi njegove stranke. Bili su gotovo identični bedževima za taoce koji su simbolizirali izraelski zahtjev da se oteti građani vrate kući; ali dok je žuti bedž simbolizirao borbu za život, bedž u obliku omče činio je upravo suprotno: reklamirao je slavljenje smrti kao zakonodavne politike. Njihovo nošenje pratila je najnovija inicijativa u Nacionalnom sigurnosnom odboru da se progura zakon kojim bi se drastično proširila primjena smrtne kazne u Izraelu: predlaže se obavezna smrtna kazna za svakog Palestinca (isključivo Palestinca!) koji namjerno ili „ravnodušnošću“ izazove smrt izraelskog civila iz „neprijateljstva prema javnosti“ ili iz nacionalističkog motiva [4]. Još jednom: kraj civilizacije.
Vratimo se Trumpovom dokumentu. On izlaže dvorelacijski pristup Kini, s nastojanjem da se obuzda globalni utjecaj Pekinga uz istovremeno očuvanje ekonomskih veza i održavanje postojećeg stanja oko Tajvana, uz tvrdnju da je „odvraćanje sukoba oko Tajvana, idealno očuvanjem vojne nadmoći, prioritet“. Međutim, iako je odnos prema Kini centralna teza dokumenta (i čak relativno racionalna), ona biva zasjenjena opsesijom Zapadnom Evropom. Trump i njegova administracija krive EU i migracije za ono što, prema njima, predstavlja neposredno i potpuno kulturno rasulo Evrope. Dokument priznaje da Evropa ima ekonomske probleme, ali insistira da su oni „zasjenjeni stvarnom i mnogo mračnijom perspektivom civilizacijskog brisanja“ u narednih dvadeset godina:
„Veća pitanja s kojima se Evropa suočava uključuju aktivnosti Evropske unije i drugih transnacionalnih tijela koja potkopavaju političku slobodu i suverenitet, migracijske politike koje preoblikuju kontinent i stvaraju razdor, cenzuru slobode govora i suzbijanje političke opozicije, strmoglavi pad nataliteta te gubitak nacionalnih identiteta i samopouzdanja.“
Rat u Ukrajini spominje se upravo u tom kontekstu „civilizacijskog brisanja“ Evrope. Sjedinjene Države naglašavaju da je u američkom interesu da se rat zaustavi, između ostalog i kako bi se obnovila „strateška stabilnost“ s Rusijom. Međutim, američka administracija tvrdi da „nestabilne manjinske vlade“ u Evropi imaju „nerealna očekivanja od rata“, uz sugestiju da ometaju mirovni proces. Ove izjave dolaze u trenutku kada evropski lideri diskretno upozoravaju da bi Washington mogao „izdati“ Ukrajinu tokom mirovnih pregovora s Moskvom. Ne upućuje li Trumpova nedavna kritika Zelenskog upravo u tom pravcu: „Razgovarali smo s predsjednikom Putinom i razgovarali smo s ukrajinskim liderima, uključujući (…) predsjednika Zelenskog, i moram reći da sam pomalo razočaran što predsjednik Zelenski još nije pročitao prijedlog, barem koliko znam prije nekoliko sati.“ Ne čudi stoga što je Kremlj pohvalio novi, tvrđi američki stav prema Evropi: Trump optužuje evropske zvaničnike da blokiraju američke napore da se okonča sukob i tvrdi da je kraj „neprijateljstava“ nužan kako bi se stabilizirale evropske ekonomije, spriječio rat i ponovo uspostavila stabilnost s Rusijom:
„Temeljni interes Sjedinjenih Država jeste da pregovaraju o brzom prekidu neprijateljstava u Ukrajini kako bi se stabilizirale evropske ekonomije, spriječila nenamjerna eskalacija ili širenje rata te ponovo uspostavila strateška stabilnost s Rusijom, kao i omogućila poslijeratna obnova Ukrajine kako bi ona opstala kao održiva država.“
Iznenađujuće (iako zapravo ne), temeljni narativ približava se onome što tvrde neki ljevičari: Rusija i narod Ukrajine iskreno žele mir, a rat se produžava isključivo zbog evropske opsesije (koju dijeli i korumpirano ukrajinsko rukovodstvo) idejom da se Rusija mora i može poraziti. Briselska birokratija EU-a neprestano govori o potrebi uspostavljanja mira i sigurnosti za Ukrajinu, ali u praksi sabotira pregovore i šalje Ukrajini zastarjelo oružje (poput dotrajalih tenkova) koje je beskorisno i propada u skladištima, dok hiljade ljudi besmisleno ginu na obje strane bojišta. Iako se takvi stavovi predstavljaju kao neutralan opis činjenica, njihova pristrasnost je očita. Glavna „činjenična“ tvrdnja – da Ukrajina ne može dobiti rat (naravno da ga ne može dobiti sama, zbog čega joj je potrebna naša pomoć) – u suštini izražava želju da ona izgubi rat što je prije moguće. Primjer herojskog otpora tako se prikazuje kao njegova suprotnost, kao besmisleni pokolj.
Zašto onda Evropa nastavlja podržavati Ukrajinu? Trumpovsko objašnjenje glasi da to čini Evropa kojom upravlja Bruxelles: Evropa pretjerane pravne regulacije i kulture otkazivanja, Evropa opsjednuta vlastitom krivnjom i nastojanjem da se iskupi multikulturalizmom i otvorenošću prema imigraciji, Evropa koja svaku zaštitu nacionalnog načina života proglašava novim oblikom fašizma. Prema tom viđenju, Evropa bi trebala postati „više evropska“ u smislu patriotsko-nacionalnih suverenih država koje zagovara populistička nova desnica. To objašnjenje snažno rezonira među većinom evropskih krajnje desnih stranaka čiji se programi prvenstveno zasnivaju na kritici EU-a, zahtjevima za ograničavanje migracija iz muslimanskih i neeuropskih zemalja te patriotskom nastojanju da se preokrene percipirani pad njihovih država. Ovdje je lahko uočiti ideološko poravnanje između Trumpovog populističkog MAGA pokreta i evropskih nacionalističkih stranaka.
Okrutna ironija Trumpove ponižavajuće kritike Evrope jeste u tome što se ona predstavlja kao vlastita suprotnost: kao slavljenje veličine evropske civilizacije koju savremena Evropa prema navodima briše. Dok dokument od Evrope zahtijeva veću autonomiju i suverenitet, sam oblik tog zahtjeva proturječi mu: Trump govori Evropi šta ona treba biti – ne snažnija ekonomska i politička unija, nego mnoštvo nacionalnih suverenih država. Paradoks je, dakle, u tome da Trump, dok oplakuje slabljenje Evrope, istovremeno čini sve kako bi stvarno oslabio njen utjecaj kao autonomnog političkog glasa.
U dokumentu Bijele kuće, zapravo, nema ničeg novog. U intervjuu od 15. jula 2018. godine, neposredno nakon burnog sastanka s liderima EU-a, Trump je Evropsku uniju naveo kao prvog na listi „neprijatelja“ SAD-a, ispred Rusije i Kine. Umjesto da tu tvrdnju odbacimo kao iracionalnu („Trump s američkim saveznicima postupa gore nego s neprijateljima“ i slično), trebali bismo postaviti jednostavno pitanje: šta Trumpa toliko uznemirava kod EU-a? O kojoj Evropi Trump govori? Kada su ga novinari pitali o imigrantima koji pristižu u Evropu, odgovorio je onako kako i priliči antiimigrantskom populisti kakav jeste: imigranti razaraju tkivo evropskih običaja i načina života, predstavljaju prijetnju evropskom duhovnom identitetu.
Koja Evropa, dakle, smeta Trumpu, ali i evropskim populistima? To je Evropa nadnacionalnog jedinstva, Evropa koja naslućuje da, kako bismo se suočili s izazovima našeg vremena, moramo izaći iz okvira nacionalnih država; Evropa koja očajnički nastoji ostati vjerna starom prosvjetiteljskom geslu solidarnosti sa žrtvama; Evropa svjesna činjenice da je čovječanstvo danas Jedno, da smo svi u istom čamcu (ili, kako se često kaže, na istom Svemirskom brodu zvanom Zemlja), te da je tuđa bijeda i naš problem. Ovdje vrijedi spomenuti Petera Sloterdijka, koji je primijetio da se današnja borba vodi oko opstanka najvećeg ekonomsko-političkog dostignuća moderne Evrope – socijaldemokratske države blagostanja. Prema Sloterdijku, naša stvarnost – barem u Evropi – jeste „objektivna socijaldemokratija“, nasuprot „subjektivnoj“ socijaldemokratiji: treba razlikovati socijaldemokratiju kao skup političkih partija i socijaldemokratiju kao „formulu sistema“ koja „precizno opisuje političko-ekonomski poredak stvari, definiran modernom državom kao poreznom državom, infrastrukturnom državom, državom vladavine prava i, naposljetku, socijalnom državom i terapijskom državom. Svuda susrećemo fenomenalnu i strukturalnu socijaldemokratiju, manifestnu i latentnu, onu koja se pojavljuje kao stranka i onu koja je više-manje nepovratno ugrađena u same definicije, funkcije i procedure moderne državnosti kao takve.“
Ideja koja stoji u temelju ujedinjene Evrope danas je korumpirana i napola zaboravljena, a tek nas trenutak opasnosti prisiljava da se vratimo toj ključnoj dimenziji Evrope, njenom skrivenom potencijalu. Evropa se nalazi u velikim kliještima između Amerike s jedne i Rusije s druge strane, koje je obje žele rascjepkati: i Trump i Putin podržavaju Brexit, podržavaju desničarske euroskeptike širom kontinenta. Šta ih zapravo uznemirava kod Evrope, kada svi znamo bijedu Evropske unije koja iznova i iznova pada na svakom ispitu – od nesposobnosti da vodi dosljednu politiku prema migrantima do bijedne reakcije na Trumpov carinski rat? Očito nije riječ o toj stvarno postojećoj Evropi, nego o ideji Evrope kao civilizacije.
Trump je, u jednom dubljem smislu, u pravu: evropski koncept „objektivne socijaldemokratije“ zaista je dosegao svoje granice i ne postoji jednostavan povratak na njega. Stoga se suočavamo s brutalnim izborom: ili ćemo napustiti taj san, prihvatiti evropsko civilizacijsko brisanje i ući u trumpovski novi barbarizam, ili ćemo se uhvatiti ukoštac s teškim zadatkom sublacije evropske civilizacije – sublacije u preciznom hegelijanskom smislu Aufhebunga: ostaviti je iza sebe („negirati“ je), ali je istovremeno očuvati tako što ćemo je uzdići na viši nivo.
Da, Evropa je zbunjena i dezorganizirana. Sklona je pretjeranoj regulaciji – primjerice, na nivou običaja takozvana politička korektnost pokušava eksplicitno regulirati skup nepisanih pravila koja čine samu jezgru civilizacije. Na planu vanjske politike, ona izražava suosjećanje s genocidom u Gazi, ali odbija djelovati protiv njega i time ga faktički odobrava. Međutim, ta konfuzija samo odražava njenu nesposobnost da se afirmira unutar trumpovskog novog barbarizma – Sjedinjene Države od Evrope zaista zahtijevaju da iskorijeni svoje civilizacijsko nasljeđe i pronađe mjesto u novom svjetskom poretku politike kao biznisa, u kojem se gola moć opravdava primitivnom ideologijom.
Iako se Trump često ne slaže s Rusijom i Kinu smatra glavnom prijetnjom američkoj hegemoniji, jasno je da se svi oni kreću u istom ideološkom prostoru politike kao biznisa, utemeljene na sirovoj ekonomskoj i vojnoj moći. Kada je riječ o Ukrajini, iako Trump pokušava iznuditi „dobar dogovor“ za Ukrajinu, njegova dublja solidarnost je s Putinom, jer obojica djeluju prema istoj logici. Sve pritužbe na evropsku slabost samo potvrđuju da u ovom novom svijetu nema mjesta za evropsku civilizaciju.
(TBT, Prometej.ba)
The post TRUMPOVO ‘CIVILIZACIJSKO BRISANJE’ Žižek: Sve pritužbe na evropsku slabost samo potvrđuju da u ovom novom Trumpovom svijetu nema mjesta za evropsku civilizaciju appeared first on The Bosnia Times.
Preuzeto sa: thebosniatimes.ba
